زردی نوزادان (Neonatal jaundice ) چیست و چگونه با آن برخورد کنیم ؟

زردی نوزادان (Neonatal jaundice ) چیست و چگونه با آن برخورد کنیم ؟

قویا توصیه میکنم از خوددرمانی بدون نظارت و اطلاع پزشک آگاه و مطلع خودداری فرمایید و به عواقب درمانهای اشتباه و ناقص توجه فرمایید .

---

 بیش از نیمی از نوزادان (حدود 60 تا 80 درصد)پس از بدنیا آمدن دچار درجاتی از زردی می شوند که از روز دوم  و سوم  تولد شروع و  پس از ده  تا چهارده روز برطرف می شود .این زردی که در پوست و سفیدی چشم  پیدا می شود  "زردی فیزیولوژیک " نام دارد.تقریباً در تمام این نوزادان هیچ بیماری زمینه‌ای وجود ندارد و علت بروز آن تنها این است که کبد آنها نمی‌تواند بیلی روبین (ماده شیمیاییرنگی زرد مایل به سبز بناماست که بر اثر تخریب گلبول‌های قرمز خون تولید می‌شود) اضافی را دفع کند .در واقع  کبد این ماده را از خون برداشت کرده و پس از تغییراتی  قسمتی از این ماده توسط کلیه ها  و قسمتی دیگر از راه صفرا با مدفوع دفع می شود .حال اگر کبد قدرت برداشت و تغییر شکل این ماده رنگی را نداشته باشد ، میزان این ماده زرد رنگ در خون افزایش پیدا کرده و در تمامی نسج های بدن وارد و رنگ این نسوج (مثل پوست و سفیدی چشم) زرد می شود.هر چه سطح بیلی روبین بالاتر برود، زردی از طرف سر به پایین و به سمت گردن و سپس قفسه سینه پیش می‌رود تا اینکه در موارد شدید به دست و پا می‌رسد.نکته مهم این است که بیلی روبین می تواند به سیستم اعصاب مرکزی در حال تکامل نوزاد  آسیب بزند . به مواردی که بیلی روبین در سلولهای مغزی رسوب کرده و باعث اختلال در متابولیسم و فعالیت نورون ها  بشود " کرنیکتروس،Kernicterus" گفته می شود . در نوزاد ترم(نوزادی که به موقع بدنیا آمده) معمولا تا زمانی که میزان بیلی روبین خونش کمتر از 25-20 میلی گرم در دسی‌لیتراست دچار کرنیکتروس نمی شود. هر چه میزان بیلی روبین موجود در سرم خون از ۲5میلی گرم در دسی‌لیتربیشتر شود خطر بروز کرنیکتروس بیشتر می شود.
زردی در برخی نوزادان ممکن است بر اثر استفاده از شیر مادر باشد. دوگروه از نوزادان هستند که با خوردن شیر مادر به زردی مبتلا می شوند:گروه اول، بیشتر نوزادان مادرانی هستند که به طریق سزارین وضع حمل کرده اند و زردی به دلیل کم بودن شیر مادر و در روزهای اول تولد ایجاد می شود.البته گاهی اوقات زردی به دلیل خوب شیر نخوردن نوزاد پیش می‌آید. این خوب شیر نخوردن می‌تواند به دلیل آموزش ندیدن صحیح و کامل مادر باشد. گروهدوم زردی ناشی از شیر مادر، معمولا از هفته دوم تولد آغاز می شود. این زردی ممکن است ناشی از موادی باشد که در شیر وجود داشته و باعث غیرفعال کردن آنزیم های کبدی و روده ای نوزاد می شوند و این موضوع باز جذب مواد صفراوی به داخل بدن را در پی دارد.  
از موارد دیگر ایجاد زردی در نوزاد، عفونت های جنین در رحم می باشد . بعضی میکروب ها و ویروس ها قابلیت عبور از جفت را داشته و در جنین باعث عفونتی می شوند که  تخریب گلبولی نیز ایجاد می کنند.از دیگر علل  زردی می توان  به دیابت  مادر، نژاد ، نارس بودن ، مذکربودن ، شیر مادر، تاخیر در دفع مدفوع نوزاد و بعضی داروها هستند .(مثلا مصرف کوتریموکسازول در آخرین روزهای حاملگی می تواند روی کبد جنین اثر گذاشته و پس از به دنیا آمدن نوزاد باعث زردی شدید شود ) ،از طرفی اگر   RHگروه خونی مادر منفی   و  پدر مثبت باشد،در صورتیکه جنین گروه خونی با  RHمثبت پیدا کند . این مغایرت گروه خونی جنین و مادر معمولاً در فرزند دوم به علت وجود مواد ضد RHدر خون مادر، می تواند موجب خراب شدن سریع گلبول های قرمز جنین  و به فوت جنین منجر شود و حتی  اگر جنین فوت نکند  ، نوزادی با زردی بسیار متولد می شود .
 
 
نکات مهم در تشخیص زردی

 تنها علامت بارز زردی ، زرد شدن سفیدی چشم، بدن و مخاط‌ است و باید نسبت به آن کمی حساس بود. گاهی والدین و حتی پزشکان در ارزیابی زردی دچار اشکال می‌شوند. اگر تنها سر و صورت مبتلا به زردی باشد و سینه و شکم و اندام‌ها زرد نباشد یعنی عدد زردی بالا نیست اما هرچه بیشتر به سمت  پاها برود . یعنی عدد زردی بالاتر و نگران‌کننده‌تر است.(زردی چهره نشانه وجود ۵میلی‌گرم و زردی تا اواسط شکم نشانه ۱۰تا ۱۵میلی‌گرم و زردی اندام و کف دست و پا نشانهوجود ۲۰میلی گرم بیلی روبین در دسی‌لیتر خون است.)در بسیاری از موارد ارزیابی چشمی کافی نبوده و پزشک  با دادن آزمایش خون مقدار و نوع زردی را تعیین  می کند.(در حال حاضر در بعضی از آزمایشگاه ها بدون خون گیری واز روی رنگ نرمه گوش نوزاد میزان بیلی روبین خون را مشخص می کنند)

درمان

بسیاری از نوزادان با زردی خفیف احتیاج به هیچ درمانی ندارند.مهمترین توصیه برای پیشگیری و درمان ، تغذیه هرچه زودتر با شیرمادر است. و هیچ محدودیتی برای مصرف شیرمادر وجود ندارد. اگر نوزادبه موقع بدنیا آمده باشد و از سایر جهات سالم باشد، بیشتر پزشکان درمان را تا زمانی که سطح بیلی روبین خون به بیش از 20 میلی گرم در دسی لیتر برسد شروع نمی کنند.بر اساس شدت افزایش بیلی روبین از روش‌هایی چون:فوتوتراپی(نور درمانی) ، تعویض خون و تجویز دارو استفاده می‌شود. در نور درمانی کودک بدون لباس، معمولا برای یک یا دو روز زیر نور قرار می گیرد و از لامپهای مولد اشعه ماوراء بنفش استفاده می شود . اشعه ماوراء بنفش پس از بر خورد با پوست نوزاد باعث تبدیل بیلی روبین به یک ماده بی ضرر  و قابل دفع می شود.استفاده از لامپهای مهتابی در منزل در صورتی  توصیه  می شودکه  :

•  نوزاد نارس نباشد.  
• زردی نوزاد شدید نباشد.
•  نوزاد عفونت نداشته باشد.  
• امکان معاینه روزانه توسط پزشک وجود داشته باشد.
•  حداقل از 4 تا 6 لامپ استفاده و لامپ ها هم بیشتر از 500 ساعت کار نکرده باشند (در این روش  فاصله لامپها از بدن نوزاد باید حداقل 30 تا 45 سانتی متر باشد)

 اگر علت زردی مغایرت RHخون مادر یا بچه باشد و یا میزان بیلی روبین رو به افزایش باشد، تعویض خون نوزاد انجام می شود. در موارد نادری که مجاری صفراوی نوزاد ساخته نشده باشد باید در همان روزهای اول زردی، عمل جراحی انجام شود.
بعضی داروها  می توانند با فعال کردن کار کبد نوزاد باعث برداشت بیشتر بیلی روبین توسط کبد شده و می تواند زردی را کاهش دهند که در صورت لزوم توسط پزشک تجویز خواهد شد.
 
دیدگاه طب گیاهی در درمان زردی نوزادان 
توجه داشته باشید  گیاهان دارویی در صورتی مفیدند که توسط درمانگر آگاه طب سنتی برای فرد مناسب با مزاج و شرایط فیزیکی ویژه تجویز شده باشد. همچنین لازم است بدون مشاوره با متخصص طب سنتی یا پزشک نوزاد هیچ داروی گیاهی به نوزاد ندهیم . در سنگاپور از ریشه زنجبیل و تخم آفتابگردان  و در چین از  اسفنطین شرقی ، شیرین بیان ، روبارب و ریشه عرقچین برای درمان زردی نوزادان استفاده می کنند .
دیدگاه طب سنتی ایران
واما زردی از دیدگاه طب سنتی ایران،حاصل افزایش صفرا در بدن است. صفرا که یکی از اخلاط چهارگانه بدن است ، طبعی گرم و خشک دارد. درمان در زردی نوزادان نیز بر اساس همین منطق شکل می گیرد .بر همین  اساس قادر هستیم تا علایم  این بیماری را توضیح دهیم. بطور مثال  می دانیم که آتش، همیشه تمایل به صعود و بالاتر رفتن دارد. به همین دلیل هم می بینیم که زردی، ابتدا در قسمت های بالای بدن دیده می شود و تا هنگامیکه غلظت آن زیاد نشود به قسمت های پایین تر بدن سرایت نمی کند.همچنین زردی معمولاً در پسرها شیوع بیشتری دارد . چرا که پسرها به نسبت دخترها مزاج گرم تر و خشک تری دارند و بنابراین بیماری های ناشی از گرمی و خشکی یعنی بیماری های صفراوی(مثل همین زردی) در آنها بیشتر دیده می شود.
خوراکی های مفید برای مادر 
در طب سنتی تا حد ممکن داروهای گیاهی را به مادران شیرده تجویز می کنند تا خواص درمانی از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل شود.مادر نوزادی که زردی دارد، باید از مصرف غذاهایی با مزاج گرم  پرهیز کند و سهم غذاهایی با مزاج خنک را افزایش دهد تا طبع شیر او خنک تر شود. البته  نباید افراط کرد . در این رابطه می توان از خوراکی های مختلفی چون : آش یا سوپ جو، خیار، هندوانه،آب زرشک طبیعی،آب انار ملس طبیعی، مرکّبات، خرفه یا گشنیز  و سیراب-شیردان  استفاده کرد.
در بین داروهای گیاهی نیز  می توان عرق کاسنی و شاهتره را به نسبت مساوی مخلوط و  روزی ۳استکان مصرف کرد. این ترکیب، در عین حال که صفرا شکن قوی است؛ طبعی ملایم و معتدل دارد و تقریباً به همه می سازد.
در مادرانی که طبع گرم تر یا تحمّل بیشتری دارند می توان عرقیات خنک دیگر(مثل عرق گشنیز، بید، خارشتر و همیشه بهار) یا جوشانده گیاهانی مثل عنّاب، سپستان، بنفشه، همیشه بهار، خطمی، پنیرک، تخم گشنیز، تخم کاسنی، تخم کاهو، تخم خرفه، پوست بید و مانند آنها را به برنامه غذایی اضافه کرد.
 درمان های روی نوزاد  
 در گام اول  از دو گیاه دارویی ترنجبین و شیرخشت برای درمان نوزاد  استفاده  می گردد. برای تهیه شربت ترنجبین و شیرخشت کافی است یک قاشق غذاخوری ترنجبین را در یک لیوان آب جوش بریزید و آن را به مدت ۵ساعت خیس کنید. سپس ترنجبین را صاف کرده و به آن یک قاشق چای خوری شیرخشت اضافه کنید و هم بزنید. این مخلوط را نیز صاف کرده و از آن ۲ساعت یک بار، یک قاشق چای خوری به نوزاد بدهید. این کار را تا هنگامی ادامه دهید که مدفوع نوزاد به رنگ زردطلایی درآید. در این حالت زردی پوست نوزاد نیز باید به مرور کم و رنگ پوستش به حالت طبیعی بازگردد.با وجودیکه برخی از پزشکان اعتقادی به استفاده از شیرخشت و داروهایی نظیر آن ندارند در چندین پژوهش علمی مفید بودن مصرف شیرخشت به اثبات رسیده به طور نمونه به دو مورد اشاره می کنم :
 

•  تحقیقات انجام شده توسط دکتر محمد آزاد بخت، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مازندران، که بر روی دو گروه 100 نفری از نوزادان مبتلا به زردی انجام شد مشخص گردیدکه مصرف قطره خوراکی شیر خشت موجب کاهش بیلی روبین خون به نحو چشمگیری  می شود .البته نور درمانی همراه مصرف شیر خشت تأثیر آن را زیادتر می کند.
• بر اساس نتایج مطالعه ای که در سال 85 و توسط دکتر فاطمه قطبی ،در گروه اطفال دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی انجام شد .مشخص گردید مصرف شیر خشت موجب کاهش سریعتر زردی نوزادان و کاهش مدت زمان بستری آنان در بیمارستان می شود .

هم اکنون شیرخشت با داشتن قندهایی چون مانیتول یکی از درمان های مهم برای زردی به شمار می رود و قطره خوراکی آن نام "بیلی ناستر" در داروخانه ها موجود است .
علاوه بر شیر خشت، روش های سنتی دیگری هم وجود دارد که به اختصار به آنها اشاره می کنیم :
 

• حمام درمانی(شستشوی نوزاد)  با عرق های خنک اثری قابل قبول در کاهش زردی دارد. البته باید به دمای محلول  توجه داشت( حالت ولرم ) در غیر این صورت این کار ممکن است باعث افت حرارت بدن نوزاد شود. عرق کاسنی یا بید  و جوشانده دو گیاه گل ختمی و گل بنفشه   برای این منظور توصیه شده است .
• می توان محلول ترنجبین و آب  را با  پارچه ای  به پشت گوش و پیشانی نوزاد  مالید.
• می توان آرد جوی نرم و الک شده را روی بدن نوزاد( به جز روی صورت و دور ناف) پاشید.
• می توان یک عدد قلوه گوسفند را یک برش طولی زد و هر یک از دو قطعه را روی یکی از رانهای کودک کنار پیشابراه گذاشت  و سپس کودک را بست و بعد از 8 ساعت بچه را باز  کرد و شست  و درصورت لزوم می توانید این کار را یک بار دیگر تکرار کرد. 

همانطور که گفته شد موارد مربوط به طب سنتی در بین پزشکان ،موافقان و مخالفان بسیاری دارد.با وجودیکه این درمان های  ساده  می توانند در درمان زردی نوزادان موثر باشند . قویا توصیه میکنم از خوددرمانی بدون نظارت و اطلاع پزشک آگاه و مطلع خودداری فرمایید و به عواقب درمانهای اشتباه و ناقص توجه فرمایید .