نحوه آزمایش دادن

تا به حال شده جواب آزمایش خود را از آزمایشگاه دریافت کنید و با دیدن علامت «*» یا «high» جلوی بعضی از فاکتور‌های اندازه‌گیری شده به ترس و وحشت بیفتید که نکند بیماری خطرناکی دارید یا اینکه دچار دیابت، اختلالات تیروئید، چربی خون بالا و ... شده‌اید؟! شاید چند روزی تا وقت ویزیت پزشک‌تان باقی مانده باشد و در عین حال دل توی دل‌تان نباشد که بدانید هر یک از این علامت‌‌ها در برگه آزمایش خون نشان‌دهنده چیست و میزان طبیعی هرکدام باید چقدر باشد. اینجاست که می‌گویید ای‌کاش یک راهنمای کامل برای این منظور وجود داشت. اما دیگر لازم نیست نگران باشید، دکتر محسن منشدی، متخصص علوم آزمایشگاهی بالینی به 20 سوال رایج  در این زمینه پاسخ می‌دهد. 
 

1. هر چند وقت یک بار باید آزمایش خون بدهیم؟

 انجام آزمایشات دوره‌ای تقریبا هر شش ماه یک‌بار برای هر شخصی باتوجه به شرایط جسمانی و سلامتی‌اش ضروری است اما در کسانی که سابقه بیماری خاصی دارند بسته به نوع بیماری‌شان باید با نظر پزشک معالج در دوره‌‌های کوتاه‌تری آزمایشات لازم را انجام دهند.

2. چه زمانی از روز بهتر است آزمایش بدهیم؟ 

پاسخ به این سوال بستگی به نوع آزمایش درخواستی دارد، برای مثال قند خون ناشتا باید صبح و به صورت ناشتا انجام شود. بعضی از تست‌‌ها مانند کورتیزول نیز بسته به درخواست پزشک ممکن است 8 صبح یا 4 بعدازظهر انجام شود. 

3. شمارش کامل خون چیست؟ 

بررسی سلول‌‌های خونی از نظر تعداد، سایز و شکل ظاهری آنها و اندازه‌گیری مقدار هموگلوبین و هماتوکریت را شمارش کامل خون یا CBC می‌نامند.

4. چگونه می‌توان با آزمایش متوجه کم‌خونی شد؟ 

با انجام یک آزمایش ساده CBC و مطالعه پارامتر‌های آن ازجمله تعداد گلبول‌‌های قرمز و میزان هموگلوبین و هماتوکریت خون می‌توان متوجه کم‌خونی شد.    

5. چگونه می‌توان با آزمایش متوجه بالا بودن چربی خون شد؟ 

اگر میزان تری‌گلیسیرید بالای 400 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و میزان کلسترول بالای 240 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، بالا بودن میزان چربی خون محرز می‌شود.  

6. هر چند وقت یک بار باید آزمایش چربی خون بدهیم؟ 

افزایش چربی‌ خون مهم‌ترین عامل برای گرفتگی رگ‌‌های قلب و سایر عروق به حساب می‌آید. همه افراد بالای 20 سال باید حداقل یک بار از لحاظ چربی‌های خون شامل کلسترول تام، کلسترول خوب، کلسترول بد و تری‌گلیسیرید‌ها بررسی شوند، سپس اگر نتایج طبیعی بود این آزمایش باید حداقل هر 5 سال یک بار تا 40 سالگی و پس از آن هر دو سال یک بار تا 50 سالگی تکرار شود. از 50 سالگی به بعد نیز سالی یک بار باید انجام شود. 

7. چگونه می‌توان با آزمایش متوجه اختلالات تیروئید شد؟ 

عمده‌ترین آزمایشی که برای غده تیروئید انجام می‌شود اندازه‌گیری T3 (میزان طبیعی در بالغین: 0.52 تا 1.85 نانوگرم در میلی لیتر)، T4 (میزان طبیعی در بالغین: 4 تا 13 میکرو گرم در دسی‌لیتر) و TSH (میزان طبیعی در بالغین: 0.32 تا 5.2 میکرویونیت در میلی‌لیتر) است. اگر تعادل این اعداد مختل شود، شخص دچار پرکاری یا کم‌کاری تیروئید خواهد شد.

8. چگونه می‌توان با آزمایش متوجه دیابت شد؟ 

قند ناشتا طبیعی بین 70 تا 99 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. چنانچه این مقدار از عدد 126 فراتر رود شخص دچار دیابت شده است. قند خون بین 100 تا 126 نیز نشان‌دهنده مرحله پیش‌دیابت است. آزمایش HbA1C هم میزان قند خون را در یک دوره زمانی در بدن چک می‌کند که اگر میزان آن از 9 درصد بالاتر باشد بیانگر قند خون بالا در آن دوره زمانی است. 

9. هر چند وقت یک بار آزمایش قند خون دهیم؟ 

همه افراد بالای 40 سال باید حداقل یک بار آزمایش قند خون را انجام دهند، اگر نتیجه طبیعی بود باید آن را هر دو سال یک بار تا 50 سالگی تکرار کنند. بعد از 50 سالگی نیز این آزمایش سالی یک بار باید انجام شود. البته اگر سابقه دیابت نوع دو در بستگان درجه اول وجود داشته باشد، شاخص توده بدنی (BMI) 25 یا بیشتر باشد، فرد زندگی بدون تحرک داشته باشد یا باردار باشد، فشار خون بالای 14 روی 9 داشته باشد، میزان کلسترول خوب خونش مساوی یا کمتر از 35 و تری‌گلیسیریدش مساوی یا بیشتر از 250 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد یا سابقه کیست‌‌های متعدد تخمدان و بیماری‌‌های عروقی داشته باشد، باید حتما به طور مرتب از لحاظ قند خون بررسی شود. 

10. تست‌‌های مربوط به کبد کدامند؟ 

معمول‌ترین و ساده‌ترین آزمایشات کبدی عبارتند از SGPT (میزان طبیعی: در خانم‌‌ها کمتر از 31 واحد در لیتر و در آقایان کمتر از 41 واحد در لیتر) و SGOT (میزان طبیعی: در خانم‌ها کمتر از 31 واحد در لیتر و در آقایان کمتر از 37 واحد در لیتر). هرنوع آسیب به کبد اعم از عفونت‌‌های ویروسی مانند هپاتیت‌‌ها یا مصرف بعضی از دارو‌هایی که بر کبد اثر سوء می‌گذارند و سایر عوامل التهاب‌زای کبدی همگی می‌توانند منجر به افزایش میزان این پارامتر‌ها در خون شوند. 

11. تست‌‌های مربوط به کلیه کدامند؟ 

اوره (BUN) و کراتینین (Cr) دو آزمایش روتین اندازه‌گیری عملکرد کلیه هستند که اگر میزان هریک از آنها یا هر دوی آنها از مقدار طبیعی بالاتر رود نشانه کم‌کاری یا حتی اختلالات شدید کلیوی است. مقدار طبیعی اوره بین 7.9 تا 20 mg/dl و مقدار طبیعی کراتینین بین 0.6 تا 1.2 mg/dl در خانم‌‌ها و 0.8 تا 1.3 mg/dl در آقایان است. افرادی که بنا به دلایلی مبتلا به کم‌کاری کلیه، درد‌های کلیوی، عفونت‌‌های کلیوی و ... هستند، همچنین بیماران دیالیزی باید از لحاظ این پارامتر‌ها بررسی شوند. 

12. اسید اوریک چیست و چه کسانی باید از این لحاظ بررسی شوند؟ 

وقتی پزشک به وجود سنگ کلیه شک داشته باشد یا فردی علائم بیماری نقرس را از خود بروز دهد این آزمایش درخواست می‌شود. به هر حال این آزمایش بخشی از برنامه چکاپ سلامت است. مقدار طبیعی آن در آقایان 3.6 تا 8.2 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و در خانم ‌ها 2.6 تا 6.1 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است.

13. اندازه گیری ویتامین‌‌ها برای چه کسانی لازم است؟ 

عمده‌ترین ویتامین‌هایی که به‌طور روتین اندازه‌گیری می‌شوند عبارتند از ویتامین D و B12. ویتامین D برای بررسی جذب کلسیم، پوکی استخوان بخصوص در بانوان، بررسی اختلالات سوء‌جذب، مطالعات و بررسی سرطان‌‌ها ازجمله سرطان پستان، سرطان پانکراس، سرطان کولون و.... مورد آزمایش قرار می‌گیرد. بررسی ویتامین B12 نیز برای نوعی کم‌خونی و بعضی اختلالات سیستم گوارشی انجام می‌شود. میزان طبیعی ویتامین D بین 25 تا 80 ng/ml و میزان طبیعی ویتامین B12 بین 160 تا 950  pg/ml است.

14. اندازه‌گیری هورمون‌‌ها برای چه کسانی لازم است؟ 

هورمون‌‌ها طیف وسیعی دارند، بنابراین بسته به نوع تشخیص، هورمون‌‌های مختلفی برای اندازه‌گیری انتخاب می‌شوند. رایج‌ترین آنها عبارتند از هورمون بارداری (BHCG)، هورمون‌های تیروئیدی و هورمون‌‌های جنسی که بسته به نوع اختلال و جنس فرد در خواست می‌شوند. رایج‌ترین هورمون‌‌های جنسی در مردان PSA (برای بررسی عملکرد پروستات) و در خانم ‌ها LH  و FSH هستند.

15. آزمایش‌‌های مواد معدنی (کلسیم، فسفر، سدیم، پتاسیم و ...) برای چه کسانی لازم است؟ 

این آزمایشات در کسانی که دچار اختلالات متابولیکی هستند مانند کودکان، افراد سالخورده و بانوان در سنین و شرایط خاص مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. 

16. آیا می‌توان سرطان را هم از روی آزمایش خون تشخیص داد؟ 

امروزه با پیشرفت علوم آزمایشگاهی امکان بررسی و پیش‌بینی بسیاری از سرطان‌‌ها فراهم شده است. خوشبختانه در بعضی از موارد با انجام تست‌های ساده خاص، هم می‌توان از بروز سرطان‌ها آگاهی پیدا کرد و هم به‌موقع جلوی پیشرفت آنها را گرفت. البته این موضوع مشروط به انجام به‌موقع آزمایش و درمان سریع بیماری است.

17. چرا گاهی بعد از نمونه‌گیری خون، جای آن روی دست کبود می‌شود و گاهی این اتفاق نمی‌افتد؟ 

این موضوع بستگی به حساس بودن پوست بیمار، مدت زمان اعمال فشار روی محل نمونه‌گیری و انجام صحیح رگ‌گیری توسط نمونه‌گیر دارد.

18. چه عواملی می‌توانند در نتیجه آزمایش تداخل ایجاد کنند؟ 

عوامل بی‌شماری می‌توانند باعث تداخل و ایجاد نتیجه کاذب شوند از جمله مصرف دارو‌ها، ورزش کردن، زمان خون‌گیری (صبح یا عصر)، حاملگی، اضطراب، افسردگی، ناشتا نبودن، تروما (ضربه) و ... بنابراین همیشه باید مسئول پذیرش آزمایشگاه را از این موارد آگاه کرده و توصیه به ناشتا بودن را رعایت کنید.  

19. آیا دریافت نتیجه خارج از محدوده طبیعی نشانه بیماری است؟ 

وجود یک نتیجه خارج از محدوده طبیعی به تنهایی نمی‌تواند دلیل بر وجود بیماری باشد. در پنج درصد از افراد سالم هم ممکن است نتیجه یک آزمایش خارج از حدود طبیعی باشد.

20. احتمال خطا در آزمایشات چقدر است؟ 

باتوجه به اینکه امروزه آزمایشات به صورت اتوماسیون دستگاهی انجام می‌شوند، میزان خطا به حداقل ممکن خود رسیده است. علاوه براین، آزمایشگاه‌‌ها با انجام کنترل کیفی و کالیبراسیون دستگاه‌‌ها سعی بر به حداقل رساندن میزان خطای کاری خود دارند.

نکاتی که باید قبل از انجام آزمایش بدانید!

هر آزمایشی اصول خاص خود را دارد. رعایت بعضی نکات باعث می‌شود جواب دقیق‌تری از آزمایش بگیرید. در مقابل بعضی فعالیت‌ها و بی‌دقتی‌ها باعث می‌شوند جواب آزمایش به صورت کاذب منفی یا مثبت شود یا اینکه مقادیر پارامترهای آن تغییر یابد. بنابراین اگر می‌خواهید آزمایش خون یا ادرارتان به بهترین نحو انجام شود، توصیه‌های دکتر محسن منشدی را فراموش نکنید.

چرا باید ناشتا باشیم؟

رعایت ناشتا بودن طی یک زمان مشخص برای انجام بعضی آزمایش‌ها مانند آزمایش قند خون ناشتا،‌تری گلیسیرید، کلسترول و... الزامی است زیرا خوردن غذا می‌تواند باعث تغییر در نتیجه آزمایش شود. درمورد آزمایش‌های ناشتا به این نکات توجه کنید: 

-  شب قبل از آزمایش شام سبک میل کنید. 

-  10 تا 12 ساعت قبل از مراجعه به آزمایشگاه هیچ گونه خوراکی یا آشامیدنی جز آب میل نکنید. البته اگر محدودیت در مصرف آب توسط پزشک یا مسئولان آزمایشگاه تذکر داده شده باشد، مجاز به نوشیدن آب هم نخواهید بود. 

-  مسواک زدن طی زمان ناشتایی مجاز است. 

-  طی مدت ناشتایی از استعمال دخانیات، جویدن آدامس، مصرف قرص‌های نرم‌کننده گلو، شربت‌های سینه، انجام تمرین‌های بدنی و ورزش پرهیز کنید. 

-  در آزمایش‌های مربوط به چربی خون مثل‌تری گلیسیرید و کلسترول مدت زمان ناشتایی لازم حداقل 12 ساعت است. 

-  برای اندازه‌گیری نیتروژن اوره خون (BUN) هشت ساعت ناشتایی کافی است. آزمایش اسید اوریک خون نیز نیاز به حداقل هشت ساعت ناشتایی دارد. برای انجام آزمایش آهن هم 10 تا 12 ساعت ناشتایی لازم است. 

-  برای انجام تست‌های کبدی نیازی به ناشتا بودن نیست اما برای گرفتن نتیجه دقیق‌تر بهتر است حداقل چند ساعت ناشتا باشید. علاوه براین، حداقل از سه روز قبل از انجام این آزمایشات نباید هیچ گونه تزریق عضلانی انجام دهید. 

-  آزمایش هورمون‌های تیروئیدی نیازی به ناشتا بودن ندارد اما به دلیل تاثیر کدورت ناشی از خوردن چربی بر نتایج آزمایش، لازم است حداقل از سه ساعت قبل مواد غذایی مصرف نکنید. 

-  برای پیشگیری ازتاثیر گرسنگی زیاد نباید بیش از 16 ساعت در حالت ناشتا باشید. 

-  در بعضی موارد لازم است قرص‌های مصرفی‌تان را قطع کنید و بعد آزمایش بدهید. پس حتما در این مورد از پزشک خود یا مسئولان آزمایشگاه سوال کنید. 

قبل از آزمایش قند خون بدانید. . . 

یکی از آزمایشات لازم برای تشخیص بیماری دیابت، آزمایش قند خون دو ساعته است. در واقع ابتدا آزمایش قند خون ناشتا (FBS) پس از 10 تا 12 ساعت ناشتایی انجام می‌شود و بعد برحسب درخواست پزشک معالج در آزمایشگاه به شما شربت قند می‌دهند یا از شما درخواست می‌شود تا صبحانه معمول خود را میل کنید و بعد از دو ساعت دوباره آزمایش دهید. در این آزمایش باید به نکات زیر توجه کنید: 

-  اگر دیابتی هستید صبحانه‌ای را بخورید که هر روز به‌طور معمول می‌خورید. 

-  اگر دیابتی نیستید صبحانه‌ای شیرین حاوی 40 تا 75 گرم کربوهیدرات مناسب بخورید. 

-  با خوردن آخرین لقمه صبحانه زمان را یادداشت کرده و دقیقا دو ساعت بعد، برای خون‌گیری به آزمایشگاه مراجعه کنید. 

-  پس از صرف صبحانه و طی این دو ساعت از مصرف هرگونه خوراکی یا نوشیدنی یا کشیدن سیگار خودداری کنید. فقط نوشیدن آب در حد متعارف مجاز است. 

-  در فاصله خون‌گیری اول و دوم نباید هیچ‌گونه تحرک غیرمتعارف مانند ورزش و پیاده روی داشته باشید. 

-  آزمایش قند ناشتا و دو ساعته را در یک روز انجام دهید. 

-  آزمایش را حتما قبل از ساعت 10 صبح شروع کنید طوری که حداکثر تا ساعت 12 آزمایش قند دو ساعته به اتمام برسد. 

چهار نکته مهم در مورد رژیم غذایی!

1. برای اندازه‌گیری کلسترول خون می‌توانید یک هفته پیش از انجام آزمایش با مشورت پزشک، رژیم غذایی معمولی داشته باشید و منع مصرف چربی نداشته باشید. 

2. برای اندازه‌گیری نیتروژن اوره خون (BUN) باید حداقل دو تا سه روز پیش از انجام آزمایش از مصرف گوشت زیاد خودداری کنید. 

3. مصرف الکل به کبد آسیب می‌زند، در نتیجه باعث می‌شود بسیاری از آنزیم‌های کبدی از جمله آلکالین فسفاتاز، SGOT، SGPT و. . . افزایش یابند. 

4. برای تست آهن شب قبل از آزمایش نباید غذای غنی از آهن مثل گوشت قرمز مصرف کنید. 

قبل از آزمایش پروستات بدانید. . . 

آزمایش PSA برای تشخیص زودرس بزرگی و سرطان پروستات انجام می‌شود. این آزمایش از اواسط دهه چهارم زندگی به‌طور منظم و حداقل سالی یک بار برای مردان توصیه می‌شود. قبل از انجام این آزمایش نکات زیر را به خاطر بسپارید: 

-  یک هفته قبل از انجام آزمایش نباید معاینه پروستات، نمونه‌برداری از آن یا معاینه مقعد انجام شود. 

-  48 ساعت قبل از انجام آزمایش نباید انزال یا مقاربت جنسی داشته باشید. همچنین نباید در این فاصله دوچرخه سواری کنید. 

-  در صورتی که اخیرا از پروستات‌تان سونوگرافی شده است آن را به مسئول آزمایشگاه ارائه دهید. 

- رادیوتراپی و داروهایی مثل تستوسترون می‌توانند باعث افزایش نتایج این آزمایش شوند. در این موارد آزمایشگاه یا پزشک معالج خود را مطلع کنید. 

-  نمونه‌گیری تستوسترون بهتر است صبح انجام شود زیرا سطح این هورمون صبح‌ها بالاتر است. 

قبل از آزمایش ادرار بدانید 

آزمایش کامل ادرار برای تشخیص و اثبات وجود بعضی از مواد و سلول‌ها از جمله قند، پروتئین، خون، گلبول‌های سفید و گلبول‌های قرمز انجام می‌شود. در صورت وجود عفونت در ادرار نیز با انجام کشت ادرار می‌توان به آن پی‌برد. در این صورت با رشد باکتری‌های مسبب عفونت، نوع آنها و نحوه درمان مشخص خواهد شد. اگر نمونه ادرار در زمان جمع‌آوری آلوده شود نتایج آزمایش ادرار و کشت آن به خصوص از نظر تشخیص عفونت‌ها دچار اشکال خواهد شد. بنابراین حتما به نکات زیر توجه کنید.

-  بهترین نمونه جهت تشخیص عفونت‌های ادراری، نخستین ادرار صبحگاهی است. 

-  برای تجزیه کامل ادرار بهتر است شب قبل، از مواد آبکی کمتری استفاده کنید. پیش از انجام آزمایش نیز از نوشیدن مقادیر زیاد آب و مایعات خودداری کنید. 

-  در صورت امکان شب قبل از نمونه‌برداری حمام کنید. 

-  بهتر است قبل از نمونه‌گیری، محل خروج ادرار را با آب و صابون شست‌وشو داده و بعد با دستمال یک بار مصرف خشک کنید. 

-  از تماس پوست با دهانه یا قسمت داخلی درب یا داخل ظرف نمونه‌گیری اجتناب کنید. 

-  چند قطره اول ادرار را در توالت تخلیه کنید. سپس ظرف نمونه را تا نصفه پر کنید. 

- آزمایش کشت ادرار باید قبل از شروع مصرف آنتی بیوتیک انجام شود. اگر در یک هفته گذشته آنتی بیوتیک مصرف کرده‌اید به اطلاع پزشک و آزمایشگاه برسانید. اگر هم در حال مصرف آنتی بیوتیک هستید بهتر است با نظر پزشک معالج یک هفته پس از اتمام دارو آزمایش بدهید. 

نکته: در حالت طبیعی نباید در ادرار پروتئین وجود داشته باشد. پروتئین در ادرار ممکن است نشانه صدمات کلیوی، دیابت یا فشار خون بالا باشد. 

بعد از جراحی آزمایش تیروئید ندهید!

پس از انجام جراحی به دلیل استرس‌های شدیدی که به فرد وارد می‌شود، در بیشتر موارد میزان هورمون‌های تیروئیدی کاهش پیدا می‌کند. بنابراین تا دو هفته بعد جراحی از انجام این آزمایش خودداری کنید. از طرف دیگر، قرص‌های ضد بارداری و آمیودارون (داروی قلبی) باعث افزایش این هورمون‌ها می‌شوند. جالب است بدانید که غلظت هورمون‌های تیروئیدی در تابستان 20 درصد کمتر از زمستان است. 

آزمایش ادرار 24 ساعته برای چه کسانی لازم است؟

در آزمایش ادرار 24 ساعته به دنبال مقادیر فاکتورهایی می‌گردیم که از نظر کمی برای تشخیص بیماری به خصوص بیماری‌های کلیوی به آنها نیاز داریم. اما آزمایش معمولی ادرار به بررسی کیفی و سریع بیماری‌هایی می‌پردازد که وجودشان از طریق ادرار مشخص می‌شود. در آزمایش ادرار 24 ساعته به این نکات توجه کنید: 

1. این نمونه باید دقیقا طی 24 ساعت جمع‌آوری شود. به همین دلیل گالنی از طرف آزمایشگاه به شما داده می‌شود که ممکن است حاوی مواد نگهدارنده مایع یا جامد باشد. شما نباید تحت هیچ شرایطی این مواد را خالی یا آنها را بو کنید. 

2. مصرف مایعات را در زمان آزمایش طبق معمول انجام دهید. 

3. در ابتدای جمع‌آوری نمونه، اولین دفع ادرار را انجام دهید و آن را دور بریزید. سپس زمان دقیق را یادداشت کنید، برای مثال ساعت هفت صبح. بعد از آن به مدت 24 ساعت یعنی تا هفت صبح فردا تمامی نوبت‌های دفع ادرار را در ظرف مخصوص جمع‌آوری کنید. آخرین نوبت دفع نیز باید سر ساعت هفت انجام شود.